بررسی حقوق اقلیت های دینی در عصر عباسی

عدالت خواهی و انسان دوستی اسلام، به اهل کتاب این امکان را می داد تا بتوانند با انعقاد قراردادی، در قبال عهده دار شدن وظایف و تکالیفی در مقابل حکومت اسلامی، ضمن همزیستی مسالمت آمیز، از حقوق و مزایایی نیز برخوردار شوند. نحوه ی برخورد دولت عباسی با اقلیت های دینی و بررسی حقوق آن ها از موضوعات مهم و قابل بحث در فرهنگ و تمدن اسلامی است، چرا که اقلیت ها در هر نظامی از حقوقی برخوردارند که رعایت آن بر همگان به ویژه حاکمان و نخبگان سیاسی جوامع ضروری است و این حقوق در ارزیابی آن نظام معیار و محک سنجش به شمار می آید. رعایت این حقوق به یکی از مطالبات اساسی اقلیت ها از حکومتی که تحت حاکمیت آن زندگی می کنند تبدیل شده است. اقلیت های دینی ساکن در قلمرو حکومت عباسی نیز این انتظار را از حکومت عباسی داشتند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که در نظام سیاسی - اجتماعی عباسیان یک نگاه گزینشی و نخبه گرایانه نسبت به اقلیت¬های دینی وجود داشته است و از جمله سیاست عباسیان در پیشرفت کار خود سازش با اقلیت های دینی و به کار گماشتن آنان بوده است. اما با این وجود باز هم نحوه ی برخورد خلفای عباسی در برخی از دوره ها با این اقلیت ها به خصوص طبقه ی عامه بر حسب نگرش درباریان و مردم دچار دگرگونی می شد و مورد خشونت خلفا واقع می گشتند. در ضمن این نکته را نیز باید یادآور شد که در تطبیق سیاست های خلفای عباسی در رابطه با اقلیت های دینی با سیره ی پیامبر اکرم(ص) اقداماتی از جانب خلفا علیه اقلیت های دینی دیده می شود که حکایت از فاصله گرفتن جامعه ی اسلامی با عصر پیامبر دارد.